الگوی ارزیابی ملی علم، فناوری و نوآوری براساس شاخص‌های کارایی، اثربخشی و سودمندی

بررسی تجربۀ ارزیابی علم، فناوری و نوآوری (STI) در کشور نشان می‌دهد که در ابعاد مختلف سیاستی، نهادی، قانونی و فرهنگی چالش‌های بسیاری وجود دارد. این مقاله با هدف ریشه‌یابی دلایل ناکارآمدی تجربۀ فعلی و شناسایی ابعاد بافتاری حاکم بر ارزیابی STI در کشور، عارضه‌یابی نواقص موجود را پی می‌گیرد. به این منظور، تجربیات مشابه ارزیابی ملی STI در پنج سطح نظام، چارچوب، نگاشت، الگو و فرایندِ ارزیابی به‌صورت نظام‌مند تحلیل و جایگاه ایران در مقایسه با سایر کشورها تعیین شده است. نتایج مطالعات اسنادی، پیمایش میدانی و شواهد تجربی نشان می‌دهد که یکی از گلوگاه‌های اصلی عدم کارآمدی نظام ارزیابی ملی STI، رویکرد الگوی شاخص‌محور مبتنی بر کنترل هزینه‌کرد سازمان‌های دست‌اندرکار بوده است؛ لذا در این مقاله الگوی مطلوب ارزیابی، که مبتنی بر تلفیق رویکردهای شاخص‌محور و عملکردگرا است، با هدف ایجاد یادگیری و امکان تخصیص بهینۀ منابع در نظام موجود، به‌صورت مفهومی طراحی شده است. نتایج توسعۀ الگو همراه با انتخاب 45 گونۀ شاخصی و براساس سه گروه سازمانی، پنج حوزۀ تخصصی و سه نوع نتیجۀ عملکردی حاصل شده است که درمورد هر سازمان به یک داشبورد ارزیابی عملکرد مشتمل بر پنج نمودار راداری ختم می‌شود. داشبورد طراحی‌شده از طریق ارزیابی عملکرد سه نهاد دانشگاهی (دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه شاهد) اعتبارسنجی شده است. نتایج این ارزیابی با خروجی الگوی پیشین مقایسه شده است و مؤید تأثیر جدی الگوی ارزیابی بر تحلیل نتایج سیاست‌گذاری و مدیریت سطح کلان حوزۀ STI است.